Dansk - ...et linguis loquentur

Stød to duńskie określenie zwarcie krtaniowego, oznaczane w międzynarodowym alfabecie fonetycznym IPA jako [ʔ]. W rzeczywistości jest to specyficzne zwężenie strun głosowych przy wymawianiu głosek dźwięcznych prowadzące do raczej nieprzewidywalnych zmian tonu. Regionalnie bywa wymawiany na różne sposoby; największą wariacją jest wymowa tonalna przypominająca wymowę szwedzko-norweską na południu Danii i wyspie Bornholm. Postaram się teraz stopniowo przybliżyć okoliczności jego występowania i ukazanie jego funkcji jako fonemu. W przykładach oznaczać go będę apostrofem.

Reguła pierwsza: Stød występuje tylko w sylabach akcentowanych. Jeśli dany wyraz traci akcent, traci i stød.

Bilen er 'mi’n — Samochód jest mój
ALE
Min bil er stykker — Mój samochód jest zepsuty

Reguła druga: Sylaba posiadająca stød musi posiadać jedną z następujących kombinacji:

samogłoska — stød — (spółgłoska)
har [hɑˀ], grib [ɡ̊ʁiˀb̥]

samogłoska — spółgłoska dźwięczna — stød
mand [mɑnˀ]

Reguła trzecia: Sylaba nieposiadająca stød musi posiadać jedną z następujących kombinacji:

samogłoska — (spółgłoska)
par [pʰɑ], grip [ɡ̊ʁib̥], man [mɑn]

długa samogłoska — (spółgłoska)
far [fɑː], gribe [ɡ̊ʁiːb̥ə], dukke [d̥̥ɔɡ̊ə]

Reguła czwarta: Wyrazy dwusylabowe kończące się na [ə] nie posiadają stød.

gøre [ɡ̊œːɐ], stille [sd̥̥ilə], fjerne [fjæɐ̯nə]
Wyjątki: m.in. æd’le, læ’ste, me’ste

Reguła piąta: Jeśli po samogłosce akcentowanej pojawia się „r” oraz spółgłoska bezdźwięczna, stød nie występuje.

park [pʰɑɐ̯kʰ], norsk [noɐ̯sɡ̊]

10:54, qaanaaq87 , Dansk
Link Dodaj komentarz »

Stød, c.d.

Reguła szósta: Czasowniki w trybie rozkazującym posiadają stød, o ile możliwe.

hente — hen’t!
købe — kø’b!
huske — husk!

Reguła siódma: Czasowniki które nie posiadają stød, po pojawieniu się prefiksu otrzymują go, ile nie jest to wbrew wcześniejszym regułom.

be + holde = behol’de
op + leve = ople’ve
på + virke = påvirke (p. reguła piąta)
til + sætte = tilsætte (p. reguła trzecia)

Reguła ósma: Jeśli stød pojawia się w bezokoliczniku, pojawia się i w imiesłowie.

besø’ge — besø’gende
stude’re — stude’rende
søge — søgende

Reguła dziewiąta: Rzeczowniki kończące się na [ə], które posiadają akcent na przedostatniej sylabie, nie posiadają stød.

no'velle, ku'sine, la'vine

Reguła dziesiąta: Wszystkie przymiotniki posiadają stød, o ile nie krzyżuje się to z innymi regułami. Reguła czwarta nie dotyczy odmienionych przymiotników kończących się na „-te”.

min’dst — min’dste
me’st — me’ste

Reguła jedenasta: Generalnie przysłówki nie posiadają stød, jednak jeśli są identyczne z rodzajem nijakim przymiotnika, który posiada stød, posiadają go i one.

fi’nt, langsom’t, godt, sødt

———————

Przytoczyłem tylko kilka wybranych reguł, większość bardziej szczegółowych dotyczy właściwie pojedynczych wyrazów. Należy pamiętać, że występowanie stød jest w dużej mierze nieregularne, reguły się krzyżują i nie są wolne od wyjątków. Wymowa stød może niejednokrotnie zmieniać znaczenie wyrazów, na szczęście jednak takich par nie jest tak wiele i nawet notoryczne niewymawianie tego egzotycznego dźwięku nie musi prowadzić do nieporozumień. Zresztą, jak w każdym języku, wszystko przychodzi z czasem.

Pary minimalne

man [mɑn] — mand [mɑnˀ]
ender [ɛnɐ] — ænder [ɛnˀɐ]
møller [mølɐ] — Møller [mølˀɐ]
dig [d̥aj] — dej [d̥ajˀ]
grip [ɡ̊ʁib̥] — grib [ɡ̊ʁiˀb̥]
hest [hɛsd̥] — hæst [hɛˀsd̥]
kul [kʰɔl] — kål [kʰɔˀl]
byger [b̥yːɐ] — byer [b̥yˀɐ]

Za:
J. Rasmussen: Sig det med takt og tone. Dansk fonetik i teori og praksis. Poznań, 2005.
http://da.wikipedia.org/wiki/Stød_(sproglyd)
http://en.wikipedia.org/wiki/Danish_phonology

10:54, qaanaaq87 , Dansk
Link Dodaj komentarz »